Zachowek

   Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Przy obliczeniu zachowku nie uwzględnia się:
1. zapisów zwykłych,
2. poleceń,
natomiast dolicza się do spadku darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

   Należy pamiętać, że zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Wartość darowizny oblicza się wg stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Podobnie rzecz się ma z wartością przedmiotu zapisu windykacyjnego, którego wartość oblicza się z chwili otwarcia spadku, a wg cen z chwili ustalania zachowku.

   W sytuacji, gdy uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

   Dziedziczenie roszczenia o zachowek

Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Przedawnienie roszczeń z zachowku

   Zgodnie z art. 1007 k.c. roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Natomiast roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

   Wydziedziczenie

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

   Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Pominięcie w testamencie nie jest wydziedziczeniem, choć potocznie tak się uważa. Pamiętać również należy, że nie każde zachowanie wbrew woli spadkodawcy może być powodem wydziedziczenia. Natomiast może być przyczyną wydziedziczenia dopuszczenie się względem spadkodawcy pobicia, gróźb, uszkodzenia ciała. Uporczywe nie dopełnianie obowiązków rodzinnych, np. nie udzielenie opieki matce w czasie choroby jak również brak wsparcia materialnego matki w niezbędnym zakresie może uzasadniać wydziedziczenie. Natomiast trzeba mieć na względzie, że takie postępowanie musi zawinione.

   Wskazać należy, że nie jest możliwe wydziedziczenie częściowe ani warunkowe.

   Zgodnie z art. 1010 par. 1 k.c. spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Ważnym jest w sytuacji, gdy spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, to przebaczenie jest skuteczne wówczas, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

   Niegodność dziedziczenia

Spadkobierca może być odsunięty od spadku wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił ostatniej woli ani go nie wydziedziczył. Zgodnie z art. 928 par. 1 k.c. spadkobierca może zostać uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
1. dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2. podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3. umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

   Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy kto ma w tym interes. Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat 3 od otwarcia spadku. Podkreślenia wymaga, że sąd nie może uznać spadkobiercy za niegodnego z innych przyczyn niż wyżej wskazane. Nie obejmuje to zatem np. pijaństwa, notorycznego uchylania się od pracy co mogłoby być przyczyną wydziedziczenia w sytuacji, gdyby taka była wola spadkodawcy.